O falso avance no coñemento ou dos atascos nas proposicións lóxicas: as orixes do Universo

martes, 14 de febrero de 2012

CEB: O falso avance no coñemento ou dos atascos nas proposicións lóxicas: as orixes do Universo (El falso avance en el conocimiento o de los atascos en las proposiciones lógicas: los orígenes del Universo).

Por Xerardo Torrado Agulla

xerardotorrado@yahoo.com

Un dragón no meu garaxe:

Fai un tempo atopeime cun exemplo do astrónomo Carl Sagan. Neste, un amigo leva a outro para ensinarlle un dragón que garda no seu garaxe. Cando o convidado non ve o dragón o seu amigo lle contesta que o dragón é invisible, entón propón que se cubra o chan con fariña para que se vexan as súas pegadas, pero o dragón flotaba no aire; unha vez máis, propón que se utilice un sensor de calor, pero o lume invisible non produce calor. Tampouco se pode arroxar pintura ao dragón: este é incorpóreo ademáis de invisible. Está claro que a existencia do dragón é unha cousa de fe. O exemplo de Carl Sagan era empregado por un profesor da Universidade de Vigo nunha carta á prensa que tentei rebatir no mesmo medio, pero a miña carta non foi publicada tras varios intentos. Estaba claro que este país non estaba preparado para debates científicos. Agora teño a oportunidade de que o meu texto, convintemente ampliado e glosado, vexa a luz, o cal é de agradecer.

Do debate á involución:

En 1763, a Academia de Ciencias de Berlín propuxo unha pregunta: “¿Admiten as ciencias metafísicas a mesma evidencia propia das matemáticas?”. Lambert, Tetens, Moses Mendelssohn -tío do músico- e por suposto Kant (1724-1804) recolleron o guante do reto. O gañador sería Mendelssohn, pero a obra de Kant, A única proba posible para demostrar a existencia de Deus (Einzig möglichen Beweisgrund zu ciner Demonstration des Daseins Gottes), tería unha mención. Kant exporía o principio de que a matemática era unha ciencia constructiva: ela mesma constrúe as súas definicións e o concepto mesmo nace ca definición. En troques outras formas de coñemento necesitan dunha análise e non vale cunha definición arbitraria. A matemática, pois, sérvenos para transcribi-los resultados da experiencia, pero está restrinxida a un momento dado , e polo tanto cun carácter finito. ¿É posible percorre-lo infinito por medio dunha limitada experiencia? A resposta é “non”. Na mesma exposición, Kant afirmaba que “aínda que é de todo necesario estar convencido da existencia de Deus, non o é tanto o demostralo”. Kant o tiña claro.

Cando aínda a día de hoxe cométense este tipo de erros de “exceso de positivismo” que tenta converter á ciencia nunha nova metafísica ou nunha nova fe, pregúntome sobre a razón desta involución no pensamento. Ademáis do indudable peso do realismo hegeliano, quero ver certo esnobismo en todo isto. Non fai falla ser experto en lóxica para comprender que polo feito de que as casas ardan e que eu teña unha casa -que non a teño-, teña que chamar aos bombeiros agora mesmo basándome en que as casas arden. Tomar como realidade á posibilidade é un erro, e o que se presume como “coñecemento” pode ser só un cúmulo de posibles. O camiño da “posibiidade” ao “real ” é longo, aínda que con ánimo de chegar pronto a un resultado se neguen os recovecos que poideron multiplica-las variables, as cales son infinitas, xa que a experiencia cíñese a un instante dalgo infinito na súa extensión e no seu fraccionamento. Non fai falla que sinale que si as variables eran múltiples no concepto de espacio e tempo na física clásica, na nova física posterior á teoría da relatividade xeral de Albert Einstein (1916) estas se multiplican aínda máis... Pero para isto non temos suficiente espacio. O matemático e filósofo alemán Gottlob Frege (1848-1925), advertira dos riscos de despexar ecuacións con baleiros¹, e isto é o que se fai ao reducilas variables para que “as contas saian”.

O falso coñecemento e a necesidade da reflexión sobre os límites deste:

Demostrar que Deus non existe non implica a súa non-existencia. Trátase dun xogo de proposicións, ou de fe, non se pode demostrar. Ante a “imposibilidade total da experiencia” xogamos con principios lóxicos e con ecuacións matemáticas, ambas asimiladas como demostrou a semántica de Frege. Pero preséntanse os resultados destes xogos de gabinete como se foran “descubrimentos” debidos á experiencia, algo totalmente falso. Entre os argumentos actuais da non-existencia e o argumento ontolóxico de San Anselmo no s.XI, non hai diferencia algunha. En ámbolos dous casos recúrrese ao xogo dialéctico ante a imposibilidade da experimentación directa -hoxe tanto coma no s.XI-; en ámbolos dous casos pártese dun predicado non demostrado. Demostrar que o Universo poido ser creado sen a participación dunha divindade non significa a imposibilidade desa participación. A veracidade non implica necesidade, isto é un xuizo asertórico. Góstanos usar de conceptos e de crer que son a respostas a todo interrogante. O ser humano crea conceptos dende sempre; ten unha necesidade atávica de dar resposta a todo o que lle rodea e dotalo de coherencia, e por iso creou primeiro o mito e logo o concepto -aínda que para min a orde de aparición non é precisamente esta-. Sobre os conceptos escribiu Albert Einstein (1879-1955) que a única xustificación era que “son útiles para a representa-lo complexo das nosas experiencias, pero fóra dixo non poseen outro título de lexitimidade”². Eu non podería estar máis dacordo.

Este tipo de debates baseados en proposicións lóxicas non deberían estorba-lo avance real do coñecemento. En determinada ocasión, tras ser preguntado Albert Einstein polo arcebispo de Canterbury durante unha visita a Inglaterra sobre o efecto da súa teoría da relatividade na relixión, este contestou que “ningún”. A relatividade era un asunto científico, non de fe³. Eu relaciono esta contestación ca formación non só humana senón tamén filosófica de Einstein. Son coñecidas as conversas que mantiña con Maurice Solovine, estudiante de filosofía ao que coñece en Berna en 1903. Esta formación filosófica está ausente en moitas das declaracións “científicas” que hoxe escoitamos.

Un dos libros clásicos do pensamento, máis breve pero ao mesmo tempo máis difícil, é o Tractatus logico-philosophicus de Ludwig Wittgestein (1889-1951). Precisamente quero rematar este texto co último dos “aforismos” de Wittgestein: “Do que non se pode falar hai que calar”⁴. Centrémonos no avance do coñecemento e distingamos ben os limites impostos. Aínda que teñamos que dar dous pasos atrás, co tempo a ciencia sairá beneficiada.

1. Na conferencia Función e concepto de 1891, el dato se recolle en FREGE, G.: Estudios sobre semántica, eds. Folio, Barcelona, 2002, p.35.

2. EINSTEIN, A.: El significado de la relatividad, Austral, Madrid, 2005, p.12.

3. Cit. in ARENAS GÓMEZ, A.: Albert Einsten, Edimat, Madrid, 2005, p.64.

4. WITTGESTEIN, L.: Tractatus logico-philosophicus, 7, emprego á edición preparada por Jacobo Muñoz e Isidoro Reguera para Alianza Editorial, Madrid, 2007, p.132.